Autor: Karolina Kacaper

Absolwentka Zespołu Społecznych Szkół z Oddziałami Integracyjnymi „Amigo” we Wrocławiu. W 2016 roku uzyskała stopień naukowy doktor inżynier na Wydziale Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. W czasie studiów aktywnie wspierająca środowisko wrocławskich studentów z niepełnosprawnościami, współtworząc Międzyuczelniany Klub Studentów Niepełnosprawnych, który był kilkukrotnie organizatorem szkoleń podyplomowych oraz wyjazdów integracyjno-rehabilitacyjnych dla studentów z niepełnosprawnościami na wrocławskich uczelniach. Aktualnie pracuje w Integracyjnym Inkubatorze Przedsiębiorczości WPT.

Osoby niepełnosprawne to osoby posiadające swoje rodziny, pracę, zainteresowania, sympatie i antypatie, a także problemy i radości. Chociaż niepełnosprawność stanowi integralną część tego, kim są, sama w sobie nie określa tych osób. Nie zmieniaj ich w bohaterów lub ofiary niepełnosprawności. Traktuj te osoby jak indywidualne jednostki.

Judy Cohen, Praktyczny poradnik savoir – vivre wobec osób niepełnosprawnych

W pełni sprawne osoby często mają problem z tym, jak należy zachowywać się w stosunku do osób z różnymi niepełnosprawnościami, wśród których najczęściej spotyka się dysfunkcje ruchowe, wzrokowe i słuchowe. Poniższy, krótki poradnik nie ma na celu uczenia dobrych manier czy piętnowania zachowań wynikających z braku doświadczenia w kontakcie z osobami z niepełnosprawnościami. Ma on stanowić życzliwy drogowskaz przyjaznego kontaktu z nimi, zarówno na stopie prywatnej, jak i zawodowej.

PODSTAWOWE ZASADY

W przypadku różnych niepełnosprawności powinniśmy zachowywać się nieco inaczej. Istnieją jednak pewne ogólne reguły, które pozwolą nam już na wstępie zrobić dobre pierwsze wrażenie.

Traktuj osobę z niepełnosprawnością jak pełnoprawnego członka społeczeństwa

Zakładanie z góry, że z osobą z niepełnosprawnością nie da się porozumieć lub że trzeba jej pomóc wykonać określoną czynność, jest bardzo krzywdzące. To prosta droga do zrażenia jej do siebie, dlatego unikajmy dokonywania oceny pracy kolegi/koleżanki czy też pracownika w oparciu bezpośrednio o jego/jej stan zdrowia.

Przy pierwszym kontakcie z wyczuciem dobieraj tematy do rozmów

Kwestia przypadłości rozmówcy lub inne intymne sprawy (np. pytania o blizny i inne uzewnętrznienia niepełnosprawności) to nie najlepszy pomysł na temat rozmowy przy pierwszym kontakcie z osobą z niepełnosprawnością. Nie ma znaczenia, jak bardzo jest to nurtujące.

Nie obawiaj się – pytaj, jeśli nie wiesz

Skrępowanie rodzi skrępowanie. Jeśli nie wiesz, jak się zachować zwyczajnie zapytaj. Osoba, z którą masz do czynienia z pewnością wielokrotnie odpowiadała na takie pytania i doceni też to, że zależy ci na poprawnym postępowaniu.

Pomagaj dopiero po uzyskaniu zgody i wytycznych

Zapytaj osobę z niepełnosprawnością, czy możesz jej w czymś pomóc, zanim cokolwiek zrobisz. Tylko w wypadku, gdy pomoc powinna być bezzwłoczna i oczywista, reaguj od razu. Osoby z niepełnosprawnością czasem wykonują niektóre czynności znacznie wolniej, ale to nie oznacza to, że chcą by ktoś je wyręczył. Nigdy nie zakładaj z góry, że czegoś nie mogą one wykonać. Jeśli jednak widzisz, że z czymś się męczą, zapytaj, czy nie potrzebują pomocnej dłoni. Pamiętaj też, że osoby z niepełnosprawnościami często krępują się poprosić o wsparcie, ale zawsze są wdzięczne za okazaną pomoc.

Podczas rozmów w większym gronie zawsze zwracaj się wprost do osoby niepełnosprawnej

Nigdy nie ignoruj osoby z niepełnosprawnością i jeśli przebywasz w jej towarzystwie, zwracaj się również do niej bezpośrednio. W niektórych przypadkach potrzebny w kontakcie jest tłumacz migowy lub opiekun, jednak nie prowadź rozmowy za jego pośrednictwem (np. mówiąc do tłumacza: „Zapytaj go jak się czuje”), tylko rozmawiaj bezpośrednio z osobą niepełnosprawną. Pewnie pamiętasz z dzieciństwa, jak rodzicom zdarzało się rozmawiać o tobie ze znajomymi, zupełnie lekceważąc fakt, że stoisz obok. To nieprzyjemne uczucie, prawda?

Zwracaj uwagę na to, jakich określeń używasz

W języku polskim powszechnie funkcjonuje wiele rzeczowników i przymiotników, którymi zwykliśmy określać osoby niepełnosprawne: „kaleka”, „inwalida”, „upośledzony”, „sprawny inaczej”, „chory”, „cierpiący”, „przykuty do wózka” itp. Nie są one jednak neutralne. Najbezpieczniej jest używać określenia „osoba z niepełnosprawnością”. Unikaj zwrotów, które sugerują, że jakaś przypadłość jest cechą stanowiącą o wartości danej osoby, bo w rzeczywistości niepełnosprawność to tylko jedna z jej cech.

Staraj się stanąć na wysokości niepełnosprawnego rozmówcy

Gdy rozmawiasz z osobą poruszającą się na wózku lub z zaburzeniami wzrostu nigdy nad nią nie góruj. Zmusza ją to bardzo niewygodnego wyginania szyi, aby móc spojrzeć rozmówcy w oczy. Najlepiej jest stanąć w niewielkiej odległości od rozmówcy, tak żebyście bez trudu mogli na siebie patrzeć – naturalnie znajdziecie się wtedy na zbliżonej wysokości wzroku. Lepiej jest też przysunąć sobie krzesło lub znaleźć ławkę i usiąść obok osoby na wózku, niż kucnąć obok niej, dając jej przez to nieumyślnie swoją postawą do rozumienia, że traktujemy osobę na wózku podobnie jak dziecko.

Oferuj pomoc z głową

Osoby z niepełnosprawnością czasami potrzebują twojej pomocy. Zarówno w pracy, jak i kontakcie towarzyskim zawsze zwracaj uwagę na to, czy nie powinieneś zareagować i bądź gotowy do udzielenia niezbędnego wsparcia. Rób to jednak z wyczuciem tak, by nie odbierać komuś prawa do samodzielności.

Traktuj wózek i białą laskę jak integralną część człowieka

Z twojej perspektywy wózek czy biała laska to tylko sprzęt, jednak dla osoby niemogącej się inaczej poruszać, jest on niczym jej własne nogi lub oczy. Jeśli akurat nie pomagasz osobie poruszającej się na wózku, nawet go nie dotykaj. Białej laski osoby niewidomej nie wolno chwycić pod żadnym pozorem – to jakby wetknąć palec w oko widzącemu. Zanim spróbujesz pomóc zawsze zapytaj, jak to możesz zrobić i za co powinieneś chwycić. Wbrew pozorom nie są to niezniszczalne urządzenia. Nigdy też niczego na nim nie wieszaj, nie kładź na kolanach osoby nim jadącej (wyjątkowo, jeśli osoba na wózku to bliski kolega i wyrazi na to dobrowolnie zgodę). Czyjś wózek to nie przechowalnia ani darmowy transport bagażu, a biała laska to nie podpórka!

Pamiętaj o tym, aby uprzedzić osobę niewidomą zanim ją dotkniesz

Zazwyczaj, pomagając osobie niewidomej, konieczne jest to, by jej dotknąć. Pamiętaj, że wkraczasz wtedy w przestrzeń, w której należy zachowywać się ze szczególnym wyczuciem. Zanim dotkniesz osoby niewidomej, np. po to by przeprowadzić ją przez ulicę, pomóc w złożeniu podpisu na dokumencie, przejściu po schodach czy wejściu do środków komunikacji zbiorowej, uprzedź ją o tym. W przeciwnym razie twój dotyk może być wzięty za atak i ją wystraszyć. Najlepiej jest też zaproponować swoje ramię lub przedramię w okolicy łokcia, jako punkt podparcia. Nie należy chwytać jej za dłoń – taki ruch mógłby zachwiać jej równowagą, a nawet przewrócić.

Współpracując z osobą niewidomą pamiętaj o tym, by możliwie szczegółowo opisywać drogę i przeszkody

Nigdy nie używaj rąk do opisywania drogi osobie niewidomej. Zwroty typu „o tam”, również na nic się nie zdadzą. W czasie spaceru wielką pomocą będzie uprzedzenie o zbliżających się przeszkodach i zmianach w terenie, ale samo „uważaj!” nie wystarczy. Pamiętaj, by używać słów, które pomogą dotrzeć do celu i ominąć przeszkodę bez użycia wzroku. Odchodząc, nie zostawiaj osoby niewidomej pośrodku sali, tylko przy czymś konkretnym (np. ścianie) i opisz jej drogę do wyjścia. 

Interakcja z czworonogiem towarzyszącym osobie niepełnosprawnej

Dla osób widzących towarzyszący komuś pies to świetny punkt wyjścia do rozmowy. Można go pogłaskać, zapytać właściciela jak się wabi i kontakt nawiązany! Inaczej jest w przypadku psów przewodników. Kiedy są w pracy (a w pracy są zawsze, gdy towarzyszą osobie niewidomej na spacerach) nie wolno ich rozpraszać. Nic nie stoi na przeszkodzie, by zapytać opiekuna jak się wabi albo jaka jest rasy, ale głaskanie czy odwracanie uwagi psa zabawą jest zdecydowanie niewskazane.

Nie udawaj, że rozumiesz, jeśli tak nie jest

Osoby z zaburzeniami wymowy (na przykład niedosłyszące, z niepełnosprawnościami neurologicznymi) mogą być trudne do zrozumienia. Jeśli nie jesteś pewien co zostało powiedziane nie potakuj udając, że rozumiesz. Okaż cierpliwość i zwyczajnie poproś o powtórzenie. Kiedy natomiast Ty nie zostaniesz zrozumiany, nie powtarzaj dokładnie i bardzo głośno wypowiedzi tylko postaraj się wyrazić swoją myśl łatwiejszymi słowami. Wypowiadając się, zwróć uwagę na to, by Twoje usta były dobrze widoczne, po to, aby ułatwić czytanie z ruchu warg. Nie odwracaj się bokiem lub plecami rozmawiając z osobą niedosłyszącą.